📍 Κείμενο – φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης | viewsofgreece.com
Το πέρασμα του Μεσαίωνα από τον Θεσσαλικό κάμπο μπορεί να μην άφησε τόσα πολλά ορατά σημάδια όπως στη Ρούμελη και στον Μοριά, όμως για τον πραγματικό ταξιδευτή αξίζει με το παραπάνω η ιχνηλάτηση αυτού του σημαντικού κεφαλαίου της Ιστορίας σε τόπους σιωπηλούς, όπου τα μεσαιωνικά καστέλια συνομιλούν ακόμα με τους ανθρώπους!
Θα ξεκινήσουμε από το κάστρο του Γριζάνου, που βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Γριζάνο Τρικάλων και απέχει μόλις 30 χιλιόμετρα από τα Τρίκαλα και 45 από τη Λάρισα, και θα συνεχίσουμε την περιήγησή μας στο ιστορικό Φανάρι της Καρδίτσας.
Κατά πού πέφτει το κάστρο του Γριζάνου;
«Θα μπορούσατε να μας δείξετε τον δρόμο για το κάστρο;» ρωτήσαμε στην πλατεία του χωριού Γριζάνο έναν ντόπιο. Η απάντησή του ευγενικά καταφατική: «Περιμένετε ένα λεπτό να κλείσω το μαγαζί και θα σας πάω εγώ γιατί δεν θα το βρείτε εύκολα…». Στη συνέχεια μπήκε στο αυτοκίνητο και μας καθοδήγησε βήμα βήμα σε όλη τη διαδρομή που θα έπρεπε ν’ ακολουθήσουμε.
Λίγο έξω από το χωριό αφήσαμε τον επαρχιακό δρόμο και βρεθήκαμε να πατάμε σ’ έναν ανηφορικό χωματόδρομο που έδειχνε να μην οδηγεί πουθενά. Καλύψαμε περίπου 3 χιλιόμετρα με χαμηλή ταχύτητα προσέχοντας τις κοφτερές πέτρες που θαρρείς και είχαν φυτρώσει στο οδόστρωμα και τελικά καταφέραμε να φτάσουμε στην είσοδο του κάστρου.
Ξεχασμένος βιγλάτορας
Το κάστρο του Γριζάνου επόπτευε κάποτε μια ημιορεινή, αλλά με πλούσιο ανάγλυφο περιοχή που συνέδεε τη Μακεδονία με τη Θεσσαλία. Τα πρώτα οχυρωματικά έργα του πιθανόν να έγιναν τον 6ο μ.Χ αιώνα, επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού, με σκοπό να εμποδίσουν τις εισβολές των Σλάβων που ρήμαζαν τότε τη θεσσαλική πεδιάδα. Αργότερα κατά τον 10ο αιώνα οι Φράγκοι βελτίωσαν την τοιχοποιία με νέα αμυντικά έργα. Μάλιστα υπάρχουν ιστορικοί που το αναφέρουν ως φράγκικο κάστρο. Η πρώτη γραπτή αναφορά του κάστρου γίνεται από την Αννα Κομνηνή το 1082 και αναφέρει ότι κατελήφθη από τον Νορμανδό Βοημούνδο, γιο του διαβόητου Ροβέρτου Γουισκάρδου, ηγεμόνα της Σικελίας.
Το συνολικό μέγεθος των οχυρωματικών εγκαταστάσεων καλύπτει μια έκταση περίπου 140.000 τ.μ. Τμήματα της εξωτερικής τοιχοποιίας έχουν καταρρεύσει, πράγμα που οφείλεται όχι μόνο στα καιρικά φαινόμενα, αλλά και στις αθέμιτες δράσεις τυμβωρύχων και «κυνηγών» θησαυρών να σκάβουν κατά καιρούς στα θεμέλια, προξενώντας σημαντικές επιπλέον καταστροφές. Μέσα στον τειχισμένο χώρο διακρίνονται ελάχιστα ερείπια κτιρίων.
Σήμερα εδώ, πέρα από τα σιωπηλά τείχη που όμως ακόμη αντέχουν στη φθορά του χρόνου, δεν υπάρχει απολύτως καμία άλλη υποδομή, όμως αξίζει να ανέβεις μέχρι εδώ για να δεις εκτός των άλλων και την απερίγραπτη θέα. Με καθαρό καιρό θα ατενίσεις σχεδόν όλη τη μακρόστενη κορμοστασιά της Πίνδου να φράζει σαν τείχος τον προς Δυσμάς ορίζοντα. Λίγο βορειότερα θα ξεχωρίσεις τις τεράστιες πέτρες των Μετεώρων, ενώ βόρεια και ανατολικά θα θαυμάσεις τον μεγαλόπρεπο Ολυμπο να τρυπά τον ουρανό και παραδίπλα τα Πιέρια όρη και το Βέρμιο να συμπληρώνουν το ορεινό ανάγλυφο. Η θέα είναι περιφερειακή. Στη ρίζα του λόφου αναβλύζει πηγή απ’ όπου πιθανόν το κάστρο να τροφοδοτούνταν με νερό. Σήμερα προσεγγίζεται με μονοπάτι.
Σε μικρή απόσταση βορειότερα από το κάστρο ξεχωρίζουν στη μέση του πουθενά μια σειρά από πέτρινα εγκαταλειμμένα κτίρια, χτισμένα αντικριστά το ένα στο άλλο. Οπως μας εξήγησαν οι ντόπιοι, είναι τα ελληνικά και τα τουρκικά φυλάκια που βρίσκονταν εκατέρωθεν των ελληνοτουρκικών συνόρων τα οποία έφταναν έως εδώ μέχρι το 1912.
Στα γεφύρια του Κάμπου
Από το χωριό Γρίζανο εύκολα θα προσεγγίσουμε τη θεσσαλική πολίχνη Φαρκαδόνα – να θυμηθούμε πως η αρχαία Φαρκαδόνα ήταν πόλη με ισχυρή επιρροή στα πεπραγμένα της περιοχής και δικό της νόμισμα. Κοντά το χωριό Κεραμίδι -νότια και δυτικά της Φαρκαδόνας- ο ποταμός Ληθαίος σμίγει με τον Ενιπέα και τον Πηνειό.
Αν βρεθείτε στην περιοχή, αξίζει ν’ αναζητήσετε το πανέμορφο, αλλά παραμελημένο γεφύρι που βρίσκεται πάνω στον δρόμο για Παλαμά και είναι κτίσμα του 13ου ή κατ’ άλλους του 16ου αιώνα. Σήμερα βλέπουμε τρία από τα τέσσερα τόξα του, αφού το τέταρτο ανατινάχτηκε από τους Γερμανούς το 1941.
Βυζαντινό Φανάρι στη Θεσσαλία
Το Φανάρι απέχει οδικώς από το Γρίζανο περίπου 50 χιλιόμετρα. Ωστόσο αν τραβήξεις μια ευθεία στον χάρτη, θα διαπιστώσεις πως σε πραγματικές διαστάσεις η απόσταση που χωρίζει τους δύο οχυρωμένους λόφους δεν ξεπερνά τα 30 χιλιόμετρα. Ο λόφος του Γριζάνου στέκει στο βόρειο άκρο του Θεσσαλικού κάμπου, πριν αρχίσουν να ξετυλίγονται οι ορεινές εξάρσεις των Αντιχασίων. Αντίθετα, το κάστρο του Φαναρίου δεσπόζει στο δυτικό μέρος του ακουμπώντας στα πρανή της Πίνδου και των Αγράφων.
Το Φανάρι ταυτίζεται με την ομηρική πόλη της Ιθώμης που πήρε μέρος στην εκστρατεία της Τροίας. Για πρώτη φορά αναφέρεται σε αυτοκρατορικό χρυσόβουλο του 1289, όταν οι Φράγκοι είχαν ήδη αλώσει την Κωνσταντινούπολη (1204) και οι Βυζαντινοί Δεσπότες της Ηπείρου προσπαθούσαν με οχυρά να καθορίσουν τα όρια της επικράτειάς τους. Κάποια στιγμή το κάστρο πέρασε στα χέρια Φράγκων και έγινε έδρα και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής.
Η οχύρωση έχει σχήμα πολυγωνικό με πέντε πύργους και τείχη, ύψους περίπου δέκα μέτρων και πλάτους δύο. Ο δρόμος οδηγεί στην είσοδό του, ενώ στο εσωτερικό του διακρίνονται παλιά κτίσματα, μια παλιά υπόγεια τούρκικη δεξαμενή, αποθηκευτικός χώρος και στέρνες.
Φανάρι, ένας ενδιαφέρων προορισμός
Το χωριό Φανάρι απέχει από τα Τρίκαλα 25 και από την Καρδίτσα 15 χιλιόμετρα. Αν οδηγείτε στον επαρχιακό δρόμο Καρδίτσας – Μουζακίου, ο λόφος με τη μικρή πολιτεία και το μεσαιωνικό κάστρο στην κορφή είναι ορατά από μακριά και σίγουρα θα τραβήξουν το βλέμμα σας.
Το Φανάρι υπήρξε ακμάζον κεφαλοχώρι καθώς ήταν έδρα αρχιεπισκοπής. Ακόμα και σήμερα ο επικεφαλής της Εκκλησίας φέρει τον τίτλο μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφαρσάλων.
Το χωριό είναι από τα πιο ενδιαφέροντα του νομού Καρδίτσας και αξίζει να περιπλανηθείς στα ανηφορικά του καλντερίμια, να δεις τα πέτρινα αρχοντόσπιτα και να ατενίσεις τη θέα προς τον Θεσσαλικό κάμπο.
Η αναστήλωση του μεσαιωνικού κάστρου, που ολοκληρώθηκε το 2020, σίγουρα βάζει το Φανάρι στη λίστα των ιστορικών προορισμών που θα πρέπει να επισκεφτεί κάποιος που θα βρεθεί εδώ, στα προβούνια των Αγράφων. Οι ντόπιοι είναι ιδιαίτερα φιλικοί και θα σας κατατοπίσουν σχετικά με τα αξιοθέατα του χωριού τους. Το κάστρο είναι ανοιχτό καθημερινά (εκτός Τρίτης) 9 π.μ. με 4 μ.μ.
Στο Φανάρι δεν υπάρχει ακόμα δυνατότητα για διαμονή, όμως στη νοικοκυρεμένη πλατεία λειτουργούν καφενείο και ψησταριά όπου μπορείτε να πιείτε ένα τσιπουράκι και να δοκιμάσετε ντόπια κρέατα. Στην είσοδο του κάστρου θα βρείτε το νεόδμητο δημοτικό αναψυκτήριο-καφέ «Κάστρο» με τα εξαιρετικά χειροποίητα γλυκίσματα, που μπορείτε να τα απολαύσετε ατενίζοντας την εξαίσια θέα.
